به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، آیت الله ابوالقاسم عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم شنبه هفتم بهمن ماه در تفسیر سوره بقره که به صورت برخط برگزار شد اظهار کرد: به مناسبت مباحثی که درباره تفسیر داشتیم به آیه ۲۱ سوره بقره رسیدیم. قرار ما بیان نکات آیات قرآن است و تفسیر کلمه به کلمه نیست؛ کاری که بزرگان ما انجام دادند و شما می‌توانید از آن استفاده کنید. بنده نکاتی را عرض می‌کنم که کمتر مطرح شده یا نیاز به اصلاح دارد. به همین جهت آیات را گروه گروه بحث می‌کنیم. این کار هم باعث می‌شود کارمان سرعت پیدا کند و هم به کارهای به زمین مانده اشاره کنیم.

استاد درس خارج حوزه افزود: آیه ۲۱ بیان فرمود: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛ ای مردم! پروردگارتان را که شما و پیشینیان شما را آفریده است، بپرستید تا [با پرستیدن او] پروا پیشه شوید». بعضی از نکات آیه را گفتیم. عرض شد صفتی که اینجا برای رب بیان شده است «خلق» است و این وصف نکته‌ای دارد. خداوند اوصاف زیادی دارد که هزار موردش در دعای جوشن کبیر ذکر شده است ولی در اینجا صفت «خالق» قید می‌شود. قبل از آن هم صفت «رب» ذکر شده است. آیا بیان این اوصاف اتفاقی است یا اینکه این اوصاف مشعر به علیت است؟ اگر مشعر به علیت گرفتیم می‌فهمیم که خدا عبادت را بر چه اساسی بنیان می‌کند. در واقع آیه می‌خواهد بفرماید چون خداوند رب شما است باید او را عبادت کنید.

وی بیان داشت: دوباره می‌فرماید این رب، شما را خلق کرده است و عنصر خلقت را مطرح می‌کند. لذا ما در اینجا به چهار اصل می‌رسیم. در واقع ما از آیه ۲۱ چهار اصل قرآنی به دست می‌آوریم؛ کل خالق لانه خالق یعبد و کل من لیس بخالق ای شی کان لایعبد؛ یعنی هر خالقی چون خالق است شایسته عبادت است و هر کس خالق نیست شایسته عبادت نیست. شیعه هیچ‌گاه غیر خدا را عبادت نکرده است و کسانی که این تهمت را به شیعه می‌زنند باید برای قیامت خودشان فکری کنند والا ما ائمه(ع) را شایسته عبادت نمی‌دانیم، شایسته بندگی نمی‌دانیم. می‌دانید که در روایات به ما گفتند شما چند صفت را به غیر خدا اطلاق نکنید از جمله خالق و رازق.

آیت الله علیدوست ادامه داد: گاهی اوقات برخی عوام شیعه حرکاتی می‌کنند که نمی‌شود کنترل کرد مثلا بعضی وقت‌ها افرادی به حرم مشرف می‌شوند و به حالت سجده می‌افتند. حتی برخی افراد فتوا به حرمت این عمل دادند. البته واقعا شخص برای آن امام سجده نمی‌کند ولی همین مقدار که شکل عبادت خدا پیدا می‌کند صحیح نیست و برخی فتوا به حرمت می‌دهند. در بحث سجده در عروة الوثقی مرحوم سید بیان شده است افتادن به حالت سجده در مقابل غیر خدا از جمله در مشاهد مشرفه جایز نیست. خوب است انسان به ائمه احترام بگذارد ولی نباید کاری کند که بهانه دست دیگران داده شود تا فکر کنند شیعه ائمه را عبادت می‌کند. یا برخی اوقات برخی ذبیحه خودشان را به سمت کربلا ذبح می‌کنند، خب چنین قربانی نجس است ولی متأسفانه نمی‌شود به این افراد حرفی زد. یکبار شخصی را دیدم که در حرم امام رضا(ع) رو به ضریح و پشت به قبله نماز می‌خواند! وقتی به آن شخص تذکر دادم خیلی عصبانی و ناراحت شد!

تقوا آخرین هدف خلقت است

استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: گفتیم از این آیه چهار قانون درمی‌آید که دو مورد را گفتیم. قانون سوم این است کل رب لانه رب یعبد و ما لیس برب لایعبد؛ یعنی هر ربی چون رب است شایسته عبادت است و هر کس رب نیست شایسته عبادت نیست. ادامه آیه هدف از عبادت را بیان می‌کند. عبودیت آخرین هدف خلقت است اما در اینجا بعد از عبادت «لعلکم تتقون» دارد یعنی اینکه از خداوند پروا داشته باشیم و از محرمات اجتناب کنیم و واجباتش را انجام دهیم تازه هدف بعد از عبادت است. من خودم سه هدف برای خلقت می‌شمارم؛ هدف اولی شکوفا شدن استعدادها، وقتی این هدف محقق شد جامعه عادل و فرهیخته می‌شود و مردم آمادگی پیدا می‌کنند که عبادت و شناخت پیدا کنند. این آیه مطلب عمیق‌تری را بیان می‌کند و آن اینکه بعد از عبادت باید به تقوا برسید. آیا بعد از تقوا هم هدفی داریم؟

وی افزود: آیه ۲۲ می‌فرماید: «الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَکُمْ فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ آن پروردگاری که زمین را برای شما بستری گسترده و آسمان را سقفی برافراشته قرار داد و از آسمان، آبی [مانند برف و باران] نازل کرد و به وسیله آن از میوه های گوناگون، رزق و روزی برای شما بیرون آورد؛ پس برای خدا شریکان و همتایانی قرار ندهید در حالی که می دانید [برای خدا در آفریدن و روزی دادن، شریک و همتایی وجود ندارد].»

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بیان کرد: این آیه از محکمات قرآن است یعنی مطلب سختی ندارد. مفسران یا آیه را ترجمه کردند یا توضیح دادند و تفسیر کردند. من می‌خواهم به یک نکته درباره آیه اشاره کنم که ظاهرا بیان نشده است. آیه می‌فرماید برای خدا انداد یعنی مثلی قرار ندهید. برخی میان «ند» و مثل فرق گذاشتند ولی چون من به آن مطمئن نیستم عرض نمی‌کنم. آیه به ما می‌آموزد که بشر نمی‌تواند سر سوزنی به عالم اضافه کند کما اینکه نمی‌تواند سر سوزنی از عالم کم کند و تنها کسی که این کار را می‌کند خدا است. البته نفس ما می‌تواند خلق صورت کند و صورتی را در ذهن ما تصویر کند لذا برخی فلاسفه ذیل آیه «وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلَی» گفتند مثل اعلی نفس آدمی است و تنها چیزی است که می‌تواند خلق کند ولی خلق صورت می‌کند و نمی‌تواند به آن تجسم ببخشد مگر به اذن پروردگار.

وی گفت: «انتم تعلمون» دو معنا دارد؛ یکی اینکه شما به عقل و فطرت و وجدان و تامل و فکر می‌دانید که نباید برای خدا شریکی قرار دهید. گاهی اوقات باید انسان تلنگری بخورد تا متوجه شود. معنای دوم این است که «انتم تعلمون» خبر در مقام انشا است، در واقع «می‌دانید» معنایش این است که «باید بدانید».

۳۱۳/۱۷